محمد مجتهد شبستری

 

دوست من مصطفی ملکیان اخیرا در ضمن یک گفتگو (۱) از اعمال دور از صداقت و هرج و مرج طلبانه افرادی پرده برداشته که در تفسیر قرآن مجید از هرمنوتیک جدید بهره‌ می‌جویند. فهرستی از آن اعمال را میتوان چنین ارائه کرد:

۱- این جماعت مانند کسی که با سرنگ مایع تخم مرغ را بیرون می‌کشد و مایه دیگری به آن تزریق می‌کند و می گوید این همان تخم مرغ است. محتوای سخن قرآن و پیامبر اسلام را از آن بیرون کشیده‌اند و حرف و نظرهای خودشان را در آن قرار داده‌اند و بعد می گویند این‌ها سخنان خدا است. این‌ها دیدگاه‌های خودشان را در جای دیدگاه‌های قرآن و روایات جا زده‌اند.

۲- این جماعت پاره‌ای از قرآن ایمان می‌ورزند و به پاره‌ای از آن کافر می‌شوند «نُؤْمِنُ بِبَعْضٍ وَنَکْفُرُ بِبَعْضٍ» (النساء/۴/۱۵۰).

۳- این جماعت به قرآن و روایات نبوی التزام نمی‌ورزند.

۴- این جماعت می‌گویند اگر برای  صحت مطالب قرآن دلیل عقلی بیابیم آن‌ها را می‌پذیریم و اگر دلیل عقلی نیابیم نمی‌پذیریم.

۵- این جماعت از قرآن دموکراسی، پلورالیزم و مدرنیته و … بیرون می‌کشند.

۶- این جماعت علم هرمنوتیک و علم تفسیر علوم دینی را علم هرج و مرج قرار داده‌اند و ضوابط و قواعد آن را کنار گذاشته‌اند.

۷- این جماعت چون صداقت نداشته‌اند همواره چنین وانمود کرده‌اند که دینداری و تعقل با یکدیگر قابل جمع است.

صاحب این قلم چون خود فردی از همان جماعت مورد نظر است، از ملکیان می‌خواهد ادعاهای بدون استناد و کلی‌گوئی‌ها را کنار بگذارد و به صورت مشخص و معین و با استدلال معتبر نشان دهد که افراد این جماعت در کدام کتاب یا مقاله یا سخنرانی، و چگونه و با چه ترفندها و با کدام مغالطات و در چه موضوعاتی چنان کارهائی انجام داده‌اند. بی شک اگر ایشان چنین کنند خدمت بزرگی به معنویت، دانش و اخلاق انجام داده‌اند.

کلی‌گوئی‌هایی از آن دست که در گفتگوی مورد اشاره صورت پذیرفته حداقل ۳ ضرر اخلاقی دارد: ۱- خوانندگان را سرگردان می‌کند و آن‌ها را دچار حدس و گمان‌های ناصواب می‌سازد. ۲- بحث و انتقاد دقیق علمی را ناممکن می‌گرداند. ۳- به فرصت طلبان سیاسی مجال می‌دهد فضای بحث و انتقاد علمی را مشوّه و مشوش سازند. ما مجاز نیستیم این آثار غیراخلاقی را نادیده بگیریم.

برای زدودن پاره ای از ابهام‌های آن گفتگو لازم است در اینجا اضافه کنم که مسأله عبور از فقه اجتماعی سیاسی رخداد جدیدی نیست. این نگارنده ۱۶ سال پیش در کتاب هرمنوتیک کتاب و سنت این عبور را انجام داده و پس از آن در نوشته های مختلف همواره با بیان‌های تکمیلی آن را دنبال کرده است.

 

______________

متن این گفتگو در همین سایت منتشر شده است