محمد مجتهد شبستری

۱- در مقال پیشین آوردم که واژۀ کتاب در قرآن در معناهایی به کار برده شده که نه مخطوطات هستند و نه ملفوظات، مانند کتاب اعمال انسان و کتاب اعمال امت‌ها و…

حال پرسش این است که در مواردی که تعبیر انزال و تنزیل کتاب بر پیامبر اسلام در قرآن آمده، منظور از انزال کتاب چه می‌تواند باشد؟

۲- محمد حسین طباطبایی در آن فراز از تفسیر المیزان که در مقال پیشین از او نقل کرده‌ام می‌گوید منظور از کتاب نازل شده بر پیامبر، طایفه‌ای از وحی است که به او القاء شده است. ایشان توضیح نمی‌دهند که منظورشان از طائفه‌ای از وحی و القاء آن دقیقاً چیست. آیا مقصود این است که مجموعه‌ای از کلمات و جملات مدون بر پیامبر القاء شده است یا معرفت‌هایی بدون قالب کلمات و جملات؟ و این که در هر دو صورت معنای القاء چیست؟ در هر حال این پرسش که روی آن انگشت گذاشته‌ایم پرسشی است که نه تنها در علم تفسیر بلکه در عرفان و فلسفه و کلام اسلامی محل بحث‌ها و مناقشه‌های فراوان قرار گرفته است. بر هیچ عارف و فیلسوف و متکلم و مفسری کاملاً روشن نیست که پیامبر اسلام از خداوند چه دریافت کرده است و آن ارتباط چگونه بوده است؟ در این باب نه تنها وحدت نظر وجود ندارد بلکه سخن واضح کم گفته شده است.

۳- صاحب این قلم بر مبنای آنچه در مقالات قرائت نبوی از جهان به ویژه در مقالۀ ۱ و ۱۵ آورده است بر این نظر است که:  معنای نزول کتاب بر پیامبر اسلام در قرآن، انکشاف مستمر یک «زیست جهان وحیانی» بر پیامبر اسلام است که وی در آن جهان، همۀ موجودات را کلمات پایان ناپذیر خداوند (آیات خداوند) تجربه می‌کرده است و هستی چون یک کتاب الهی جلوی چشم درون او گشوده می‌شده است و او آن کتاب را می‌خوانده است.

در هر حال واژۀ کتاب و انزال کتاب در قرآن هیچ اشاره‌ای به این مجموعه مخطوط مدون که فعلاً در دسترس ماست و پس از نزول همۀ آیات به وجود آمده و قرآن نامیده می‌شود، ندارد.

۴- پرسش سوم ما این بود که از نظر قرآن، کتاب به چه کسی نازل شده است؟ به نظر می رسد پاسخ این پرسش نیز از بررسی فوق روشن شده است. آن پاسخ این است که معنای انزال کتاب بر پیامبر اسلام، در قرآن هر چه باشد، از نظر قرآن، کتاب فقط بر پیامبر اسلام نازل شده است و نه بر مخاطبان او. این مدعا در چگونگی فهم و تفسیر قرآن کنونی راهی جدید می گشاید و مسیر هرمنوتیکی عقلانی ما را مشخص می کند.