مقدمه کتاب در دست نشر «تفسیر مُدام از دین»

در مقاله «قرائت نبوی از جهان» گفته‌ام، قرآن روایت هستی است و محمد(ص) روایتگر آن. پیامبر اسلام، طبیعت، انسان، تاریخ و جامعه را براساس «خدامحوری» به صورت قرآن روایت کرده است و این روایت گونه‌ای «تفسیر» است و پیامبر تجربه می‌کرد که این تفسیر با امداد الهی (وحی) صورت می‌گیرد.مسلمان کسی است که در روایت محمّد شریک می‌شود و هستی را خدامحور روایت می‌کند. منظور من از «دین» در عنوان این کتاب همین روایت خدامحور از هستی است. این روایت، یک دین است که کسانی آن را می‌پذیرند و خود را به لوازم نظری و عملی آن پای‌بند می‌سازند و با این دین متدیّن می‌گردند.

این دین گونه‌ای زیستن است که چه در مقام نظر و چه در مقام عمل همواره با تفسیر همراه است. این دین «روایتگری» است و روایتگر اگر روایتگری خود را دائماً برای خود و برای دیگران تفسیر نکند روایتگر نمی‌ماند. در تاریخ اسلام با روایت نخستین، یعنی روایت محمد از هستی مواجهه‌های گوناگون به عمل آمده است. در بخش عمده‌ای از این مواجهه‌ها فلسفه، کشف عرفانی و یا جمود در الفاظ کتاب و سنت به جای روایت نشانده شده است. به نظر نگارنده، راوی نخستین یعنی حضرت رسول نه فلسفه می‌گفت، نه کشف عرفانی می‌کرد و نه بیست و سه سال مشغول تحویل گرفتن مجموعه‌ای از الفاظ و معانی از جبرئیل بود. او بنا بر دعوی خودش در قرآن، قرائت هستی می‌کرد. همه چیز از «إقرأ باسم ربّک الّذی خلق»[۱] آغاز شده بود که بنابر روایات مشهور اولین آیه قرآن است. او از بعثت تا رحلت مشغول خواندن (قرائت) هستی به نام خدا بود و مسلمان کسی است که تابع محمد می‌شود و کار او را می‌کند.

نگارنده این سطور شخصاً چنین تجربه می‌کند که روایت هستی به نام خدا یک کوشش مدام وجودی است و نه یک اعتقاد ثابت نظری. تجربه می‌کنم که این کوشش وجودی که یک تفسیر مدام از بودن خود و بودن جهان است همیشه با بدفهمی همراه است و کار مستمر من باید این باشد که خروارها عایق و مانع را که موجب این بدفهمی می‌شوند کنار بزنم. این کنارزدن، عیناً همان عمل تفسیر است. فکر می‌کنم هر شخص دیگر هم که دین را وجودی می‌فهمد همین تجربه را دارد.

البته کارهای آدمی مرهون زمان‌ها و مکان‌ها است. اگر حادثه‌هایی پیش نیایند سخن‌هایی گفته نشوند پرسش‌هایی سربرنیاورند معلوم نمی‌شود تفسیر هرکس، از موضوعات بسیار متنوع مربوط به دین چیست و کدام است. آنچه در این کتاب می‌خوانید در واقع، تفسیرهایی است درباب موضوعات گوناگون مربوط به دین که در سه سال گذشته در فرصت‌های مختلف به صورت سخنرانی،‌ مصاحبه یا مقاله و یادداشت انجام یافته است.

محمد مجتهد شبستری 

۱۳۹۰/۸/۶

[۱] – آیه اول سوره العلق در قرآن کریم.