محمد مجتهد شبستری:

۱- بسیار می‌پرسند که منظور از هرمنوتیک متون دینی چیست. پاسخ کوتاه این است که محتوای متون دینی مانند همۀ متون زبانی دیگر یک سلسله «فهمیده‌شده‌ها» هستند که پیش از ما، که اکنون می‌خواهیم آن‌ها را بفهمیم، از سوی پدیدآورندگان آن متون فهمیده شده‌اند. بنابراین، فهم از آن متون، در واقع فهمِ فهم دیگران است؛ یعنی فهمِ فهم پدیدآورندگان آن متون.

در هر گفتار یا نوشتار، از هرگونه که باشد: اِخبار، انذار، تبشیر، تهدید، تطمیع، تمنّی، امر و نهی، خواهش و … . روایت و یا غیر آن، گوینده یا نویسنده فهمی از اِخبار، انذار، تبشیر، تهدید و … خود دارد که غیر از عمل اِخبار، انذار، تبشیر، تهدید و … می‌باشد.

هرمنوتیک متون دینی این است که آن فهم‌های همراه اِخبار و انذار و … را بفهمیم که فهم‌های نویسندگان یا گویندگان آن متون است.

۲- هیچ گفتار یا نوشتار، از آن فهم که گفتیم عاری نیست، فرق نمی‌کند گوینده در حال عادی سخن بگوید یا بنوسید، یا در حال جذبه یا در حالت رؤیا (vision) یا هر حالت و وضعیت دیگر. در تمامی این حالت‌ها و وضعیت‌ها، گونه‌ای فهم، عمل گفتار را همراهی می‌کند.

۳- به نظر صاحب این قلم، متن قرآن مجید از دو قاعدۀ کلی که بیان شد مستثنی نیست و متن قرآن مجید خود یک فهمیده شده است و کار ما فهمیدن آن فهمیده‌شده می‌باشد. قرآن فهمیده شدۀ پیامبر اسلام است، فهم نبوی آواز جهان.

۴- حتی اگر این اعتقاد را بپذیرم که کلمات و جملات قرآن در حالتی که نام وحی یا رؤیا و یا هر نام دیگری بر آن می‌نهند از جایی به پیامبر اسلام رسیده و داده شده و او آن‌ها را به هر ترتیب و به ‌هر صورت که باشد به دیگران منتقل کرده است، باز هم از پذیرش این مطلب گریزی نیست که این گرفتن و منتقل کردن هم گونه‌ای «فهیمده‌شدن» است. این مدعا از آن‌جا برمی‌خیزد که معتقدیم پیدایش زبان انسانی از هر منشاء و به‌ هر ترتیب که باشد پیدایش یک «فهم» است و لاغیر.

* به نقل از:  مجتهد شبستری، محمد (۱۳۹۶). نقد بنیادهای فقه و کلام؛ سخنرانی‌ها، مقالات، گفتگوها، نشر الکترونیکی در مرکز نشر آثار و افکار محمد مجتهد شبستری. صص. ۳۲۳-۴