محمد مجتهد شبستری 

۱- پیشتر گفته ام مسلمان کسی است که تفسیر محمد (ص) از هستی (هستی خدا است) را از آن خود می‌سازد. این را الهیات مسلمان بودن نامیده ام. باید به آن سخن اضافه کنم که الهیات مسلمان بودن از الهیات مسلمان زیستن جدا نیست و لازم است الهیات مسلمان زیستن را هم تعریف کنم.

۲- الهیات مسلمان زیستن این است که شخص مسلمان در روند زیستن خود که امری اجتماعی، تاریخی و متحول است از تفسیر محمد (ص) از هستی، تفسیری همدلانه، انتقادی و ناظر به چگونه زیستن و متحول به عمل می‌آورد و آن گونه می‌زید که مقتضای این گونه تفسیر است ـ سابقاً این گونه زیستن را «زیستن موحدانه» نامیده ام (۱) ـ پس تقدیر مسلمان بودن و مسلمان زیستن ما مسلمانان چیزی غیر از تفسیر ما از تفسیر محمد (ص) نیست.

۳- الهیات مسلمان زیستن، سراسر تفسیر است و در آن از واژه‌ها و تعبیراتی چون «دین واقعی خداوند»، «احکام واقعی خداوند»، «استنباط حکم شرعی از کتاب و سنت»، «حق مولویت خداوند»، «تفکیک فهم دین از خود دین»، «کشف دین واقعی با ترازوی اخلاق»، «اصلاح انتقادی سنت دینی» و مانند اینها خبری نیست. چنانکه پیشتر گفته ام همه این تعبیرات بر چنان مبناهای کلامی استوارند که در عصر حاضر نامعقول به حساب می‌آیند و اعتبار آن‌ها فرو ریخته است (۲).

۴- در الهیات مسلمان زیستن هرجا سخن از اخلاق می‌رود، اخلاق تفسیر (عمل اخلاقی، آن است که معنای اخلاقی دارد) است و نه غیر از آن.

۵- اکنون که به آثار بیست سال گذشته خود نگاه می‌کنم می‌بینم، در آن سال‌ها بخش عمده‌ای از آنچه در باب دین گفته و نوشته ام با همۀ کاستی‌ها و ابهام‌ها یا احیاناً جاذبه‌هائی که داشته، برای نزدیک شدن به تقریر و توضیح همین «الهیات تفسیری» بوده است که در جای دیگر آن را «الهیات تفهمی» نامیده‌ام (۳). این کار در آغاز آن فقط یک استشمام بود، اما بتدریج کوشیده‌ام آن را از دیدگاه‌های مختلف در آگاهی و شعور خود وارد کنم و قابل تقریر و تجزیه و تحلیل سازم. اگر توفیق یار شود و تدوین کتاب «قرائت نبوی از جهان» با همین نام یا مشابه آن  به پایان رسد و اجازه چاپ بگیرد و منتشر شود،  آن وقت هم برای خود و هم برای خوانندگان بیشتر معلوم خواهد شد که من دنبال چه بوده‌ام (۴).

___________

(۱) نگاه کنید به «مقاله قرائت نبوی از جهان ۱» در همین وبسایت.

(۲) نگاه کنید به مقاله «چگونه مبانی کلامی و فقهی فرو ریخته‌اند» در همین وبسایت.

(۳) نگاه کنید به گفتگویی تحت عنوان «در جستجوی معنای معناها» که نخستین بار در ماهنامۀ اندیشه پویا‌، اسفندماه ۱۳۹۲ منتشر شده و در همین سایت قابل دسترسی است.

(۴) نگاه کنید به مجموعه مقالات «قرائت نبوی از جهان» در همین وبسایت.